برگ من خون را تصفیه مى کند.
آب برگ مرا براى مبارزه با سر درد به کار برید.
اگر خانم هاى باردار از آب برگ من بخورند، نوزادشان خوش آب و رنگ خواهد شد.
اثر من در امراض کبدى قطعى است .
جوشانده ى من زایمان را آسان مى کند..
کاسنى گر چه تلخ است از دوستان است .
و ساخارین با اینکه شیرین است ، از دشمنان است .
من کاسنى هستم - اعراب به من ((هندبا)) مى گویند، و در کتابهاى قدیم به اسامى انطوبیا - شکوریه - سرس - سیکوریا - هندبه - کسناج کونه یک - چیپوتیبایى - شکوریا - امیرون - آجى مارول - سریس - شریش و سکونا، یاد شده ام .
یکى از سنت هاى ایرانیان این است که در روز سیزده ى فروردین ، از شهر خارج شده و روز را در کنار سبزه به پایان مى رسانند و در گذشته چنین معمول بود که ناهار را همراه با کاهو نوعى کاسنى پرورش یافته بود یا برگ هاى نو رسته ى کاسنى که غالبا در کنار جوى ها و سبزه زارها مى روید، میل مى نمودند و به این ترتیب خون خود را پاک و کبد خود را زهکشى مى کردند. قسمت مورد استفاده من برگ تازه و ریشه ى خنک من است . ریشه ى من داراى مواد لعابدار - اینولین و قندهاى گوناگون است ، کمى تانن دارم و نیز داراى یک ماده ى دارویى و مقدار شوره هستم ، روى برگ هاى من تعداد زیادى عوامل زنده ى مفید، زندگانى مى نمایند، لذا شستن آن در شرع و طب قدیم منع شده است . و چون انواع بیابانى من آلودگى نداشته ، و در پرتوى آفتاب پرورش پیدا مى کنند، خوردن برگهاى تازه مرا مى توان ناشسته خورد. برگ من حرارت صفراوى را از بین مى برد. خون را تصفیه مى کند، و از فشار آن مى کاهد. مالیدن آب برگ من به تنهایى و یا با سرکه جهت سر درد مفید است ، ضماد کوبیده ى برگ من جهت درد چشم و ورم ملتحمه نافع است . مضمضه جوشانده ى برگ و بذر من جهت درد دندانهاى آسیا، سودبخش مى باشد، و غرغره آن با آب فلوس براى ورم گلو و دیفترى نافع است ، مخصوصا اگر همراه با آب گشنیز باشد. ضماد من با آرد جو بر روى سینه جهت تنگ نفس و تقویت قلب و تحلیل اورام تجویز شده است . من شهوت را زیاد مى کنم ، مادرانى که در موقع باردارى از برگ من بخورند، نوزادانشان خوش آبرنگ مى شوند بنا به فرموده ى امام ششم (ع ) خانواده هائیکه کاسنى مى خورند فرزند پسر بیش از دختر دارند. و چون از کار بیفتد، بیش از هزار مرض به سراغ انسان مى آید و از این روى امام هشتم (ع ) فرموده اند که کاسنى دواى هزار درد است . پزشکان قدیم و جدید هر دو اثر کاسنى را در امراض کبدى قطعى دانسته و در طب جدید ثابت شده است که کاسنى در نوسازى یاخته هاى کبدى نقش برجسته اى دارد. در ساختن کروموزومهاى نر و ماده ى نطفه نیز مى توان نقش کبد را نادیده گرفت .
ریشه من داراى اسانس و یک ماده ى صمغ و چند ماده مفید دارویى است . مقوى معده - تصفیه کننده خون - پیشاب آور - ملین و تب بر است . دم کرده ده در هزار برگ و 25 در هزار ریشه ى من براى درمان امراض بالا نافع است . شیوه ى تازه من 25 تا پنجاه گرم مصرف مى شود. شربت مرا به عنوان تقویت کننده کودکان تجویز مى کنند.
جوشانده من زایمان را آسان مى کند، و در هلند دو کیلو کاسنى را در ده لیتر آب مى جوشانند و آن را به گاوها در موقع فارغ شدن مى دهند تا زایمان آنها آسان شود. عجب آنکه گاوها در مواقع عادى از خوردن کاسنى و جوشانده ى آن خوددارى مى کنند، ولى هنگام زاییدن آن را با ولع زیاد مى نوشند. من انواع و اقسام زیاد دارم . بسیارى از انواع مرا پرورش داده ، و در سالاد به کار مى برند - کاهو پرک - کاسنى فرفرى - اسکارول از انواع شیرین و پرورش یافته ى من است .
کاسنى فرنگى ، یا آندیو
((آندیو)) که کشت آن به تازگى در ایران معمول شده ، یکى از انواع پرورش یافته ى من است که از اروپا به ایران آمده ، ولى در کتب قدیم به آن کاسنیه - تیفاف - منجوریون و هندبى مى گفتند. در موقع کشت بایستى برگ هاى آن را با خاک پوشاند تا از اثر تابش آفتاب سبز نشده و تلخ نشود - این گیاه مختصرى از خواص کاسنى را دارد.
کاسنى صحرایى
فارسى من - گل قاصد - خبرکش و خبرآور است ، در کتب قدیم به من ((طرحشقوق (( لقب داده اند - خاصیت تبرید من بیش از کاسنى است - اسهال را بند مى آورم و مقوى معده مى باشم ، و در همه احوال قوى تر از بستانى و انواع پرورش یافته مى باشم . درمان خوبى براى خون ریزى ریوى هستم . خوردن من کیسه صفرا و کبد و طحال را باز مى کند. و یرقان و استسقاء را شفا مى بخشد. مرا مظر ((سپرز)) مى دانند.
عروق را باز مى کند حرارت خون و عطش را تسکین مى دهد هیجان صفراوى را معالجه مى کند و التهاب معده را برطرف مى سازد از دوستان کبد و زهکش کلیه و مثانه بوده و آنها را از سنگ پاک مى کنم و هر قدر تلخ ‌تر باشم ، در امراض کبدى مؤ ثرتر مى باشم . براى مبتلایان به حصبه و آبله تجویز شده ، و آب گرم من با سکنجبین جهت تبهاى کهنه و ربع اثر نیکو دارد. برگ تازه و گل و تخم و ریشه ى من به تمامى براى تب هاى عفونى نافع است . مالیدن ضماد برگ و ریشه ى من همراه با روغن زیتون بر محل نیش ‍ عقرب و حشرات سمى باعث تسکین درد آنها است و خوردن برگ ریشه من پادزهر سموم شیمیایى مى باشد. ضماد آنها با آرد جو جهت درد مفاصل و نقرس و اورام گرم مفید است . مالیدن برگ من با سفیداب و سرکه در خنک کردن اثر آنى دارد. مقدار خوراک آب برگ من تا دویست گرم است و چون باعث تحریک سرفه مى شوم ، مرا براى سینه کمتر تجویز مى کنند.
ریشه ى کاسنى
در تحلیل و پاک کردن اخلاط اثر مفید دارم . زهکش مجارى غذا و بول داده ، جهت تصفیه ى خون و رفع ورم احشاء، استسقاء و درمان تب هاى کهنه و درد مفاصل و زیاد شدن شیر و ادرار سودمند مى باشم و در سایر افعال خواص من مانند برگ است مقدار خوراک من از گرد ساییده 5/3 گرم تا پنج گرم و جوشانده آن از پانزده گرم تا 45 گرم مى باشد.
تخم کاسنى
جهت سر درد و تنگ نفس و باز کردن کیسه صفرا و استسقاء و یرقان و تب هاى صفراوى سودمند مى باشم ، و جوشانده ى من با رازیانه جهت سموم مفید است و نیز براى ضعف گرده و طحال و بند آمدن خون ریزى سینه و تحریک اشتها مؤ ثر بوده و در سایر افعال همانند برگ مى باشم . مقدار خوراک من از 5 گرم تا پانزده گرم است . بد طعم و قى آور بوده ، و صاحب کتاب ((شفاءالاسقام (( در فصل طحال مرا مضر ((سپرز)) مى داند!

اسم من در فارسى ((نارنگ (( بوده و اعراب آنرا معرب کرده نارنج خوانده اند عده اى را عقیده بر آن است که من از زمان بسیار قدیم در ایران مخصوصا سواحل دریاى مازندران وجود داشته ام ، داراى عناصر مفیدى که در لیمو و پرتقال ذکر شده بوده ، و همانند آن ها سودمند مى باشم . بعلاوه بر آب من یک ماده ى صمغى و لعابى وجود دارد که مرا بین مرکبات ممتاز کرده ، و به علت همین مواد است که ترشى من براى اعصاب ضرر ندارد و براى سرفه و سینه درد نافع است . براى معالجه من کم و ناچیز است . اگر مبتلا به درد سینه و سرفه هستید، یک عدد نارنج را از میان دو قسمت کرده کمى نبات کوبیده و کمى نشاسته روى آن بپاشید، و بعد آن را روى آتش ‍ بگذارید تا یکى دو جوشى بزند بعد آن را بمکید و ببینید چگونه سینه ى شما را نرم کرده و اخلاط آن را خارج مى کند. نوشیدن آب من مخلوط با شکر، مسهل الصفرا و مسکن فشار آن است . فشار خون را کم مى کنم . زیاده روى در خوردن من کبد را ضعیف مى کند و مخصوصا اگر ناشتا خورده شوم . ولى اگر آب مرا مخلوط با عسل میل نمایید، از زیان آن خواهید کاست . پوست میوه ى من که به صورت خلال نارنج مصرف مى شود، نشاطآور و مقوى قلب و معده است و خوردن ده گرم خشک کرده ى آن که کوبیده و با آب میل نمایید، از استفراغ و دل بهم خوردگى جلوگیرى مى کند و انگلهاى معده و روده را از بین مى برد. ضماد آن با سرکه روى شقیقه از سر درد جلوگیرى مى نماید. از استفراغ و دل بهم خوردگى جلوگیرى مى کند و انگلهاى معده و روده را از بین مى برد. ضماد آن با سرکه روى شقیقه از سردرد جلوگیرى مى نماید. ضماد پخته میوه کامل من که پوست و مغز و هسته را با هم باشند، جهت جرب و خارش و جوش هاى جلدى و نرم کردن پوست بدن و موى سر بى نظیر مى باشد. من زایمان را آسان مى کنم و پادزهر سم عقرب و سایر حشرات مى باشم . اثر ضدعفونى کننده و میکروب کشى من زیاد بوده ، و پیشینیان مرا ضد طاعون و وبا مى دانستند، و نیز براى کسانى که در اثر تنفس در هواى کثیف ، دچار خفقان شده اند نافع است . تخم من پادزهر سم حشرات مى باشد. بوییدن شکوفه من که به بهار نارنج معروف است مقوى دماغ بوده و درمان زکام است .
عرق بهار نارنج
آب مقطر شکوفه ى من که نامش عرق بهار نارنج است ، مقوى جسم و روح مى باشد، دماغ را باز مى کند و آن را تقویت مى نماید - درمان بى خوابى هاى عصبى است ولى زیاده روى در خوردن و بوییدن آن خود بى خوابى ایجاد مى نماید در بیمارى هاى سینه و قلب تجویز مى شود. به مبتلایان به غشى توصیه کنید که همیشه یک شیشه بهار نارنج در خانه داشته باشند و هنگام ناراحتى از آن کمى بنوشند براى رفع قولنج و تقویت اشتها و قواى جوانى نافع است ، آروغ و سوزش هاضمه را تسکین مى دهد، مخلوط عرق بهار نارنج و آب کرفس به مقدار مساوى جهت استخراج سنگ هاى کلیه و مثانه و خرد کردن آنها بسیار مفید مى باشد. سابقا براى باز شدن عادت ماهانه زنان ، مقدارى از آن را به پنبه یا پشم آغشته و استعمال مى نمودند. عرق بهار نارنج زود فاسد مى شود و کپک مى زند، و بایستى همیشه آن را تازه تهیه کرده و در شیشه هاى تیره رنگ حفظ نمود ایرانیان قدیم آنرا در ظروف مسى سر بسته نگاهدارى مى کردند و بخوبى مى دانستند که نور آن را فاسد مى کند.
گذاشتن بهار نارنج مانند پوست آن در کمد لباس ، مانع بید زدن آن ها است ، مرباى بهارنارنج مقوى معده است ، دم کرده بهار نارنج ضد تشنج بوده ، سکسکه را تسکین مى دهد، خوردن دو مثقال آن ضد سم غذایى است . مرباى بهار نارنج کلیه خواص عرق آن را دارد.